Ý nghĩa của vải lanh thổ cẩm và cách người H’Mông làm nên các sản phẩm thổ cẩm lanh.

Các sản phẩm thổ cẩm được làm hoàn toàn thủ công

Vài viện dẫn trên cho thấy người H’Mông cẩn trọng với bộ y phục, trân trọng bộ váy áo như thế nào. Cũng để thấy rằng những vân vi cầu kỳ trên thổ cẩm người H’Mông, sự tinh tế kỹ lưỡng trên hoa văn vẽ sáp không chỉ đơn thuần chứa đựng tính thẩm mỹ mà nó còn là sự tích chứa tâm linh của truyền thống một dân tộc có từ xa xưa mà người H’Mông không bao giờ quên vun đắp.

Phụ nữ người Mông làm thổ cẩm

Hồn thiên nhiên trong các loại hoa văn trên thổ cẩm của người H’Mông

Nhà nghiên cứu dân tộc học Diệp Trung Bình (Bảo tàng Văn hóa các Dân tộc Việt Nam, Thái Nguyên) đã nhìn ra có đến bảy loại đồ hình hoa văn lặp thành hồi văn trên áo váy, khăn đội đầu, yếm, tạp dề và trên thắt lưng hoặc mặt địu. Nó được thể hiện bằng thêu tay, bằng vẽ sáp nhuộm chàm, hoặc bằng cách chắp vải màu.

Giống một số dân tộc khác. Người Mông cũng tạo hoa văn từ cách nhận biết thiên nhiên. Ðó là hoa văn hình con ốc (sấy lầu kưx), hình con cua (lấu cư dềnh), hình rắn giun (zong), hình móng chân gà (lầu trâu kếx), hình con ốc rồng (kưx zong), hình hoa dâu da (lấu tưở), hình hoa tỏi (bầux blai), hình hoa bí (pàng tấu), rồi còn hình răng cưa của núi (ná kưx) hình chim rừng (lầu mờ nông), hình quả trám (plâu chì), hình tai người (sấy lảo dề)…

Qua tên gọi của các loại hoa văn trên, mới thấy hồn thiên nhiên đã đi sâu vào tâm khảm, lắng đọng vào đời sống tinh thần của người H’Mông một cách sâu sắc nhường nào.

Ðể đưa được thiên nhiên vào thổ cẩm, người H’Mông biết lấy ngay những sản phẩm có từ thiên nhiên để chế tác. Ðó là cây lanh cho sợi dệt, cây chàm cho màu nhuộm. Ðể có được tấm vải đẹp hoặc tấm thổ cẩm vẽ sáp vừa mắt, người H’Mông phải nhuộm phải phơi, làm đi làm lại hàng tháng trời, bền bỉ và kiên nhẫn

Các mẫu hoa văn được lưu giữ qua trí nhớ của người phụ nữ. Ngoài số mẫu đặc trưng của người Mông, mỗi địa phương lại có mẫu hoa văn riêng. Chỉ với bốn màu chủ đạo xanh – đỏ – trắng – vàng của chỉ tơ tằm mà tấm thổ cẩm tỏa ra muôn sắc màu vui tươi hoặc trầm ấm. Bí quyết phối màu ấy đã bao đời được con cháu người H’Mông tôi luyện, kế thừa và sáng tạo.

Những mẫu thêu, màu thêu, đường nét to nhỏ đều phải được tính toán tỉ mỉ chính xác. Nên khi hoàn thành, toàn bộ hoa văn trên vải săn mịn và đều đặn đến từng chi tiết. Cũng phải nói thêm là người H’Mông có cách thêu rất khác thường, thêu từ mặt trái của tấm thổ cẩm.

Vỏ gối thổ cẩm trang trí với các hoa văn mang truyền thống của người Mông

Áo nữ thổ cẩm lanh cách điệu mang kiểu dáng hiện đại và quý phái

Thời gian dệt nên một tấm vải lanh là niềm kiêu hãnh của phụ nữ người H’Mông

Người ta thường hỏi: “Làm một bộ váy hết bao lâu?“, người H’Mông không trả lời được vì họ thường tước lanh, se lanh khi đi đường, thêu thổ cẩm khi ngồi nghỉ, thời gian ấy làm sao mà tính được. Nhưng người H’Mông lại có kiểu nhớ khác: bà Sùng Thị Say, 63 tuổi, ở Mèo Vạc (Hà Giang) cho hay “biết vẽ sáp ong từ năm 14 tuổi, đến nay đã vẽ được 81 cái áo, 23 cái váy và hơn 100 cái địu“. Bà Ma Thị Súa ở Quản Bạ (Hà Giang) thì tâm niệm “dệt vải lanh vất vả lắm, nhưng truyền thống của người H’Mông là phải mặc váy lanh nên con gái H’Mông đều phải học dệt”. Họ còn lo lắng “nếu không có thắt lưng đẹp thì không thể đón được con dâu…”

Trồng lanh, dệt vải, may váy áo, công đoạn nào cũng vất vả, nhưng người H’Mông có niềm kiêu hãnh riêng “bây giờ có nhiều quần áo mới, nhưng vẫn thích mặc váy lanh hơn. Vải lanh rất bền, mặc mùa hè thì mát, mùa đông thì ấm. Khi đi chợ cứ thấy người mặc vải lanh thì biết đấy là người H’Mông

Có lẽ người H’Mông vẫn luôn nhớ “Chỉ có mặc vải lanh mới không lạc tổ tiên”.

Cách người Mông tạo nên những sản phẩm thổ cẩm lanh.